ملاصدرا کیست؟ آشنایی با ملاصدرا فیلسوف بزرگ ایرانی
یکم خرداد هر سال بزرگداشت یکی از چهره‌های درخشان فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه است؛ صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی، معروف به ملاصدرا.
بسیاری او را برجسته‌ترین فیلسوف پس از ابن‌سینا در جهان اسلام می‌دانند؛ اندیشمندی که با تلفیق عقل، نقل، شهود و عرفان، نظامی فکری ساخت که هنوز هم در حوزه‌های علمیه و مراکز دانشگاهی مورد توجه است.
ملاصدرا کی بود؟
ملاصدرا در سال ۹۷۹ هجری قمری برابر با ۱۵۷۱ میلادی در شیراز به دنیا آمد. پدرش از بزرگان و صاحب‌منصبان آن زمان بود و شرایط مناسبی برای تحصیل فرزندش فراهم کرد. صدرالدین در نوجوانی به اصفهان رفت؛ شهری که در آن دوران، مرکز علمی و فرهنگی ایران محسوب می‌شد.
او در اصفهان از محضر بزرگانی چون شیخ بهایی، میرداماد و علامه میرفندرسکی بهره برد. این سه استاد، پایه‌گذاران جریان‌های فلسفی و عرفانی در دوره صفویه بودند و نقش مهمی در شکل‌گیری اندیشه‌های ملاصدرا داشتند.
نظریه اصالت وجود؛ انقلابی در فلسفه اسلامی
مهم‌ترین و برجسته‌ترین دستاورد فلسفی ملاصدرا، نظریه «اصالت وجود» در برابر «اصالت ماهیت» بود. تا پیش از ملاصدرا، بیشتر فیلسوفان اسلامی بر اصالت ماهیت تأکید داشتند، اما ملاصدرا با بررسی عمیق مفاهیم وجود و ماهیت، به این نتیجه رسید که وجود اصل و حقیقتی خارجی است و ماهیت تنها اعتبار ذهنی دارد.
این نگاه موجب تحولاتی اساسی در فهم فلسفی از جهان، انسان و خدا شد. به گفته بسیاری از پژوهشگران، نظریه اصالت وجود ملاصدرا، نقطه عطفی در تاریخ فلسفه اسلامی به‌شمار می‌رود.
حرکت جوهری؛ پویایی هستی از نگاه ملاصدرا
یکی دیگر از نظریات مهم ملاصدرا «حرکت جوهری» است. طبق این نظریه، همه اجزای عالم، حتی جوهر اشیا نیز در حال حرکت و تحول دائمی است. پیش از او، حرکت تنها به عَرَض نسبت داده می‌شد، اما ملاصدرا با تحلیل‌های دقیق نشان داد که جوهر اشیا نیز پیوسته در حال تغییر است؛ این نظریه، تأثیرات فراوانی بر نگرش به عالم طبیعت، انسان و حتی معاد گذاشت و مسیر جدیدی در تفسیر فلسفی از هستی گشود.
ترکیب عقل و عرفان؛ نگاه جامع صدرالمتألهین
یکی از دلایل ماندگاری اندیشه‌های ملاصدرا، توانایی او در پیوند دادن فلسفه مشاء (عقلی)، فلسفه اشراق (نوری) و عرفان اسلامی بود. او با الهام از آموزه‌های قرآنی، اندیشه‌های افلاطونی، ارسطویی، نوافلاطونی و عرفای مسلمان، نظامی فکری پدید آورد که بعدها به نام «حکمت متعالیه» شهرت یافت.
در حکمت متعالیه، عقلانیت فلسفی، شهود عرفانی و وحی الهی به‌طور هماهنگ در خدمت شناخت حقیقت هستی قرار می‌گیرند. این ویژگی، فلسفه ملاصدرا را از دیگر مکاتب فلسفی متمایز می‌کند.
تبعید به کهک؛ آغاز دوران خلوت و شکوفایی فکری
با وجود مقام علمی والا، ملاصدرا در زمان خود با مخالفت‌هایی روبه‌رو شد. برخی فقها و متشرعان زمان، با دیدگاه‌های فلسفی او مخالفت کردند، به همین دلیل، مدتی به شهر کوچک کهک در نزدیکی قم تبعید شد.
در این دوران، ملاصدرا فرصت یافت تا در آرامش و خلوت، اندیشه‌های خود را سامان دهد و آثار مهم فلسفی‌اش را بنویسد. او پس از مدتی، با تغییر فضای فکری، دوباره به تدریس و فعالیت‌های علمی بازگشت.
آثار ملاصدرا؛ گنجینه‌ای برای فلسفه و عرفان
ملاصدرا آثار متعددی در زمینه فلسفه، کلام، تفسیر و عرفان نگاشته است. مهم‌ترین و مشهورترین اثر او، کتاب «الأسفار الأربعة» یا «چهار سفر عقل» است که مجموعه‌ای جامع از دیدگاه‌های او در حکمت متعالیه به‌شمار می‌رود.
از دیگر آثار او می‌توان به «شرح اصول کافی»، «مفاتیح الغیب»، «الشواهد الربوبیه» و «تفسیر القرآن الکریم» اشاره کرد. بسیاری از این آثار همچنان مورد تدریس و پژوهش در حوزه‌های علمیه قم، نجف و دیگر مراکز فلسفی جهان اسلام هستند.
درگذشت ملاصدرا؛ پایان دنیوی، آغاز ماندگاری علمی
ملاصدرا سال ۱۰۴۵ هجری قمری، در راه سفر حج، در شهر بصره درگذشت. بنابر سنت شیعیان، او را به شهر نجف بردند و در سمت چپ صحن حرم علی بن ابی‌طالب دفن کردند.
روز بزرگداشت ملاصدرا؛ چرا باید به او افتخار کنیم؟
ثبت یکم خرداد به‌عنوان روز بزرگداشت ملاصدرا در تقویم رسمی کشور، فرصتی برای توجه بیشتر به میراث فکری و فلسفی ایران است. او نه‌تنها پلی میان فلسفه اسلامی و عرفان ایجاد کرد، بلکه با نگاهی ژرف، پرسش‌هایی بنیادین درباره هستی، انسان، خدا و معاد را مطرح و پاسخ داد.
شناخت زندگی و اندیشه‌های ملاصدرا، شناخت بخشی از هویت فرهنگی و علمی ایران است؛ هویتی که می‌تواند الهام‌بخش نسل امروز برای تفکر، نوآوری و گفت‌وگو درباره مفاهیم بنیادین زندگی باشد.
ملاصدرا، زندگینامه ملاصدرا، روز بزرگداشت ملاصدرا، فیلسوف ایرانی، حکمت متعالیه، فلسفه اسلامی، آثار ملاصدرا، حرکت جوهری، اصالت وجود، کهک قم
